تحریم ها و اثر آن بر صنعت ماشین ابزار. مصاحبه مجله ساخت و تولید با مهندس معلمی مدیر عامل شرکت پویاکار

فعالیت شرکت پویاکار در سه بخش ماشین‌ابزار، ابزار و قطعه‌سازی است. خروج آمریکا از بر جام بر هرکدام از این بخش‌ها چه تاثیری داشته است؟

خروج آمریکا از برجام بیشتر از همه روی فعالیت ماشین‌ابزار و کمتر از همه روی قطعه‌سازی ما تاثیر گذاشته است. در تولید ماشین‌ابزار ما به واردات اجزای استاندارد تکنولوژی بالا و مشمول تحریم وابسته‌ایم که داخل کشور تولید نمی‌شود.

اختلال در برجام ارسال پول و واردات قطعات تکنولوژی بالاتر را مختل کرده است، البته از آن مهمتر سیاست‌های غلط حاکمیت است که دست‌های ما را از پشت بسته؛ ما از دشمن مشت می‌خوریم ولی دستانمان را هم بسته‌اند و توان دفاع در برابر تحریم‌کننده را از ما سلب کرده‌اند. نگرانی ما این است که صادرات بخش قطعه‌سازی ما هم با سیاست‌های کاملا غلط دولت در الزام به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات، سخت‌تر شدن شرایط بانکی و با این نوسانات شدید قیمت ارز قطع شود.

تحریم‌های این دوره چه تفاوتی با  تحریم‌های دوره‌های قبل دارد؟

به نظرم بزرگترین تفاوت این نوبت، از بین رفتن امید در دل صنعتگر ایرانی و بی‌اعتمادی مردم است. وقتی حاکمیت اشتباهات قبلی را بارها و بارها تکرار می‌کند و همان نتایج غلط گذشته را می‌گیرد، دیگر امیدی به رفع مشکل صنعت نمی‌ماند.

در ضمن این بار چین هم بر خلاف آنچه تبلیغ می‌کند به صورت گسترده، به‌ویژه در تحریم‌های بانکی، با تحریم‌کنندگان همکاری می‌کند و با توجه به جنگ تجاری به وجود آمده از طرف آمریکا، تجارت با ایران را فدای منافع عظیم تجارت با آمریکا می‌کند که البته بسیار طبیعی و منطقی است.

آیا با ارز ۴۲۰۰ تومانی دستگاه وارد کرده‌اید؟ و با همین قیمت فروخته‌اید؟ با دلار ۸۰۰۰ تومانی دستگاه وارد کرده‌اید و به چه قیمتی فروخته اید ؟

ما اولین و به نظرم تنها شرکتی بودیم که به شکل شفاف برای فروش ماشین ابزار با نرخ ارز ۴۲۰۰ به مصرف کننده تبلیغات کردیم، که شاهد آن آگهی تبلیغی است که برای دو مدل از ماشین‌های پُرفروشمان از طریق مجلۀ خود شما منتشر کردیم.

در کمال تعجب، ماشینکاران این فرصت ارزشمند و بسیار بسیار کوتاه را غنیمت نشمردند، چرا که فکر می‌کردند ماشین با این قیمت ارز خیلی گران است و خرید ماشین در شرایط رکود فعلی اقتصادی نیست. و حالا باید با ارز رسمی با دو برابر قیمت بخرند. ما با این ارز به سختی و با صرف وقت و ریسک بسیار، اجزای ماشین برای مصرف بخش قطعه سازی خود وارد کردیم.

پس از آن هم که ارز ۴۲۰۰ قطع شد و ارز نیمایی با قیمت حدود ۸۰۰۰  تومان جایگزین شد با این ارز ثبت سفارش کرده‌ایم و با همین قیمت هم به مشتریان می‌فروشیم.

آیا شما با مشکل الزام به پرداخت مابه‌التفاوت قیمت ارز هم مواجه شده‌اید؟

بله. قیمت بخشی از ارز دریافتی بلاتکلیف است و احتمالا با قیمت دو برابر محاسبه شود. با وجود آنکه اداره صنایع استان بسیار از ما حمایت کردند ولی به علت قانون گذاری غلط و شیوه قانون گذاری تا زمان آمدن بخشنامه‌ها  و راه افتادن سیستم بیش از دو ماه معطل شدیم و هنوز هم گرفتار هستیم و کاغذ بازی و … تکلیفمان کاملا مشخص نیست. هر چند که ظاهرا دیگر نباید مواد اولیه و تجهیزات تولید مشکلی از این بابت داشته باشند.

بازار ماشین ابزار با چه قیمت دلاری کشش دارد؟

با توجه به رکود و وضع فعلی بازار و به علت نوسانات شدید دلار و چند برابر شدن آن در عرض مدت بسیار کوتاه که فروش‌ها را از قسطی به سمت نقدی برده است، بعید می‌دانم بازار ماشین ابزار حتی کشش دلار بیش از ۶ هزار تومانی را داشته باشد. فعلا که کسی امیدی به سرمایه‌گذاری ندارد.

در بخش ابزار بازار دلار با چه قیمتی کشش خرید دارد؟

نمی‌توانم دقیق اظهار نظر کنم ولی بعید است در بخش ابزار هم کشش بازار آن هم با سختی بسیار، بیشتر از دلار ۸ تا ۱۰ هزار تومانی باشد.

امسال در نمایشگاه AMB شرکت کردید اما در نمایشگاه صنعت تهران حضور ندارید علت آن چیست؟

هدف از شرکت در نمایشگاه AMB معرفی و عرضه ماشین‌ها و روشهای تکنولوژی بالاست و ما هم طبق برنامه مدونی که از چند ماه قبل از نمایشگاه داشتیم در این نمایشگاه شرکت کردیم. و محصولات و خدمات جدید خود را همراه با اطلاعات آموزشی و مشاوره‌ای به مشتریان عرضه کردیم و از نتیجۀ این نمایشگاه هم خیلی راضی بودیم.

بعد از نمایشگاه AMB هر روز نوسانات دلار بیشتر شد و نرخ دلار دولتی هم که یک دفعه دو برابر شد. تغییرات مکرر قوانین و عدم توجه به درخواست‌ها و پیشنهادهای فعالان اقتصادی باعث شد امید به بهبود شرایط از بین برود. لذا ترجیح دادیم به جای شرکت در نمایشگاه، هزینه‌های آنرا صرف دیگر روش‌های تبلیغات کنیم و به مشتریان خود تخفیف بدهیم. اگر قرار باشد کارکرد نمایشگاه فقط برای فروش ماشین باشد که ما نیازی به این کارکرد نداریم. بسیاری از مشتریان ما را می‌شناسند و هر زمان که نیاز به خرید ماشین داشته باشند به سراغ ما می‌آیند.

آینده صنعت ماشین ابزار ایران را چطور می‌بینید؟ آیا می توانید یک مقایسه کلی از صنعت ماشین ابزار ایران با سایر کشورها داشته باشید؟

ما که رویمان نمی‌شود بگوییم در ایران صنعت ماشین‌ابزار داریم. چون نه تجربیات صد ساله و دانش فنی طراحی و سیستم تحقیق و توسعه کشورهای پیشرفته را داریم؛ نه شرایط اقتصادی کشورهای چین و تایوان را که طرح‌های موجود را با قیمت مناسب برای کشورهای پیشرفته یا بخشی از مصرف‌کنندگان تولید کنیم.

ماشین‌ابزار یک صنعت پایه است که اگر صادرات‌محور نباشد تولید درآن صرفۀ اقتصادی ندارد چون مگر نیاز داخلی ما چقدر است که جبران هزینه‌های بالاسری بشود و بتوان با مصرف داخلی به نقطه سر به سر رسید؟

با این ایزوله بودنی که ما در وضع روابط بین الملل و به ویژه بانکی داریم هم هیچ امیدی به امکان انجام کارهای بنیادین نیست و باید خودمان را به همین مقدار کارهایی که می‌کنیم سرگرم کنیم.

آیندۀ صنعت قطعه و ابزار را چه طور می بینید؟

اگر قرار باشد کشور ما همانند گذشته خود را از جهان ایزوله نگه دارد و اشتباهات مکرر اقتصادی و ارزی و بانکی خود را تکرار کند، در آینده نزدیک همین فعالیت‌های موجود هم از بین خواهد رفت.

ولی اگر فقط مقداری اصلاحات در قوانین و نگرش‌ها صورت گیرد و همچنین نوسانات ارز و تورم کنترل‌شده‌تر باشد آینده بسیار روشنی برای ایران در بخش‌های قطعه‌سازی و ابزارسازی متصور است و ایران می‌تواند جای ترکیه، اروپای شرقی  و حتی برخی کشورهای آسیای جنوب شرقی را بگیرد – چه از نظر کیفی و چه از نظر قیمتی- و در نتیجه صادرات خوبی داشته باشد.

می‌گویند صنعت کشور متولی صنعتی ندارد می‌شود در این مورد توضیح بدهید؟

توضیح هم نیاز دارد؟!

آیا شما واقعا تولید‌کنندۀ ماشین‎ابزار CNC  هستید یا آنکه فقط از رانت پروانۀ تولید استفاده می‌کنید؟ مثلا شما کنترلر CNC  را که در بازار می‌فروشید با تعرفه ۵۰% وارد کرده‌اید یا ۴%؟

ما تولید‌کننده ماشین‌ابزار هستیم و غیر از تجربیات و دانشی که مدیران پویاکار از قبل در طراحی، تولید و تست و کنترل ماشین‌ابزار داشته‌اند،  در این سال‌ها با صرف هزینه و  تحمل مشقت بسیار زیاد برای آموزش پرسنل در کشورهای خارجی، و همچنین تامین تجهیزات تولید، دانش فنی و ملزومات تولید را برای ماشین‌های کلاس معمولی کسب کرده‌ایم و پیوسته هم در حال ارتقاء دانش فنی و توان تولید خود هستیم.

اگر هم داخلی‌سازی اجزاء را برای همین ماشین‌های معمولی بیشتر نمی‌کنیم به دلیل عدم صرفۀ اقتصادی ناشی از شرایط ناپایدار اقتصادی کشور است نه توان فنی.

پروانۀ تولید برای ما هیچ رانتی ندارد. ما دو بار تلاش کردیم که وزارت صمت و گمرک ایران را درباره تعرفه‌ها توجیه کنیم که موفقیت آمیز نبوده است.

ما بخشی از اجزای ماشین را وارد می‌کنیم نه ماشین کامل را. بخشی از ماشین در ایران ساخته می‌شود و اصلا اجزای آن وارد نمی‌شود. ما نه تنها به هیچ وجه نتوانسته‌ایم از تعرفه ۴% اجزا استفاده کنیم بلکه بیشتر اوقات تعرفه ۱۰% مشابه ماشین کامل داده‌ایم و حتی گاهی اوقات برای سیستم کنترل تعرفه حدود  ۲۲٫۵ درصدی پرداخت کرده‌ایم. در ضمن ما معمولا به عنوان قطعه یدکی ماشین‌های خودمان یا برای استفاده نوسازی کنترلر می‌فروشیم که آن هم با خدمات نصب و نوسازی است نه اینکه فروشندۀ کنترلر باشیم.

در ضمن بگویم که تازه مصیبت این است که گمرک به ما می‌گوید چون بخش زیادی از اجزاء را وارد می‌کنید ارزش کالای شما معادل ماشین کامل است! هر کجای دنیا بروید و بگویید در کشور من اینگونه با تولید کننده برخورد می‌شود در جا به شما پناهندگی می‌دهند. (خنده تلخ)

دیگر حوصله هم نداریم که بگوییم امروزه دانش فنی طراحی محصول و مونتاژ ماشین سی‌ان‌سی است که ارزش افزوده اصلی را می‌آورد، نه ساخت اجزای آن که به صورت استاندارد تولید می‌شوند. مگر اینکه ما اجزاء ساز بشویم (مثلا بال اسکرو بسازیم) که آن می‌شود یک بیزینس دیگر که ربطی به تولید ماشین‌ابزار ندارد و البته ارزش افزوده خودش را هم دارد.

در کشوری مثل چین تعرفه واردات اجزاء ماشین برای تولید کننده ماشین، صفر درصد است. اینطور است که آنها می‌توانند با استفادۀ وسیع از اجزای تایوانی ماشین‌های با قیمت و کیفیت مناسب بسازند و صادرات کنند. در کشورهای دیگر مثل تایوان یا آلمان و یا خیلی از کشورهای صنعتی تعرفه‌های واردات اجزای صنعتی زیر ده درصد و با اختلاف کم است ولی در کشور ما که شعارهای فراوانی در حمایت از تولید داخلی داده میشود، تعرفۀ کنترلر که تولید‌کننده داخلی هم ندارد و با واردات آن تولید ماشین‌ابزار در داخل ممکن می‌شود، دو برابر تعرفه واردات ماشین کامل است؛ این چیزی جز حمایت از تولید‌کننده خارجی و مزاحمت برای تولید داخلی معنا می‌دهد؟

اگر شما وزیر صمت بودید چه می‌کردید؟

اول اینکه خدا را شکر می‌کنم جای ایشان نیستم. همه می‌دانیم که یک دست صدا ندارد و قرار نیست مشکلات صنعت فقط به دوش وزیر صمت باشد.

دوم اینکه فرصت و تیم مشاوران مناسب این کار را نداشته‌ام که فکر کنم اگر وزیر صنعت بودم چه می‌کردم فقط اینقدر می‌دانم که اگر وزیر بودم سر مردم را با سامانه های نیما و … گرم نمی کردم و به جای آزادسازی تجارت و سپردن آن بدست بخش خصوصی، بخشنامه‌های تصنعی دمدمی نمی‌ساختم که موجبات رانت‌خواری را بوجود آورد.

سیاست‌گذاری‌های دولت چطور می‌تواند طرف تقاضا را تحریک کرده و از تولید شما حمایت کند؟

دولت به ما آسیب نرساند، تحریک تقاضا و حمایت از تولید پیشکش.

گفته می‌شود که افزایش قیمت ارز به نفع تولید‌کنندۀ داخلی است؛ آیا این امر درخصوص تولیدات شما هم صدق می‌کند؟

افزایش قیمت ارز به شرطی به نفع تولید کننده داخلی است که مجبور نباشد مواد اولیه اش را از بازار با قیمت دو برابر قیمت رسمی ارز بخرد ولی محصولش را با قیمت ارز رسمی صادر کند آن هم با هزار پیمان سپاری و کاغذبازی و جنگ فرسایشی. نرخ ارز هم باید ثبات نسبی داشته باشد و اجازه داده شود که بازار با مکانیزم طبیعی قیمت را تعیین کند. با همه این احوال از آنجا که نرخ دستمزد و دانش فنی – حداقل در کوتاه مدت – ارتباط کمتری با نرخ دلار داشته است در همین مدت کوتاه صادرات قطعه سازی ما رشد داشته است و رقابت پذیری ما در تولید ماشین ابزار نیز نسبت به مشابه خارجی بهتر شده است.